​

Umhverfis merkingar

​

Hvað vitum við um þær vörur sem við verslum okkur út í búð?

Þekkir þú helstu umhverfismerkingarnar?

​

​

​

​

​

​

​

​

Hin áreiðanlegu og altæku umhverfismerki eru ekki svo afskaplega mörg og því ætti hver og einn að geta lagt nokkur þeirra á minnið. Merkin eru meðal þeirra sem talin eru í hæsta gæðaflokki merkja og geta því neytendur treyst því að þegar þeir kaupa vöru eða þjónustu sem merkt er Svaninum, Evrópublóminu eða öðrum sambærilegum merkjum þá séu þeir að velja það best fyrir umhverfi og heilsu. Athugið þó að þessi merki tákna ekki að varan sé lífræn, sjá nánar lífrænar vottanir.

Áreiðanleg umhverfismerki eiga það sameiginlegt að:

​

• Þau eru valfrjáls leið til að markaðsetja umhverfiságæti vöru eða þjónustu

• Úttekt er sinnt af óháðum, þriðja aðila

• Viðmið eru sértæk og þróuð af sérfræðingum

• Viðmiðin byggja á lífsferilsnálgun, þ.e. gera kröfur til hráefnis, framleiðslu, notkunar og förgunar

• Viðmið eru hert á nokkurra ára fresti sem tryggir sífelldar betrumbætur á vörunni eða þjónustunni

Allt ofangreint er í samræmi við ISO-staðalinn 14026. Þau merki sem ekki uppfylla ofangreind atriði teljast því ekki sem eiginleg umhverfimerki því vottun þeirra beinist að ákveðnum afmörkuðum  hluta framleiðslunnar eða hráefnisnotkunarinnar.
Með því að læra þau algengustu er hægt að nota þau sem leiðarljós í gegnum þann frumskóg af merkjum sem finna má á umbúðum, hér eru dæmi um þau algengust á íslenskum markaði:

​

​

​

​

​

​

Svanurinn    

​

Svanurinn er opinbert umhverfismerki Norðurlandanna sem var komið á fót af Norrænu ráðherranefndinni árið 1989. Meginmarkmið Svansins er að draga úr umhverfisáhrifum af vörum eða þjónustu og auðvelda neytendum að velja umhverfisvænni kosti. Á Íslandi er Umhverfisstofnun umsjónaraðili merkisins og vinnur náið með skrifstofum Svansins á öllum Norðurlöndunum.

​

Til þess að vara eða þjónusta geti hlotið Svansvottun verður norræni Svanurinn að hafa mótað kröfur fyrir viðkomandi vöru- eða þjónustuflokk. Svanurinn er umhverfismerki af týpu I (ISO 14024) og er einn af stofnmeðlimum Global Ecolabelling Network.

Kröfur Svansins tryggja að vottuð vara er betri fyrir umhverfið og heilsuna, með því að:

​

• skoða allan lífsferilinn og skilgreina helstu umhverfisþætti

• setja strangar kröfur um helstu umhverfisþætti sem skilgreindir hafa verið svo sem efnainnihald og notkun skaðlegra efna; flokkun og lágmörkun úrgangs; orku- og vatnsnotkun; og gæði og ending

• passa að þekkt hormónaraskandi og ofnæmis- eða krabbameinsvaldandi efni séu ekki notuð

• herða kröfurnar reglulega þannig að Svansvottaðar vörur og þjónusta séu í stöðugri þróun

​

​

​

​

​

​

​

Blái engillinn

 

Blái engillinn er þýskt umhverfismerki sem var sett á laggirnar árið 1978 og er þar af leiðandi elsta umhverfismerki í heimi. Merkið er þróað í samvinnu þýskra umhverfisyfirvalda, neytendasamtaka og samtaka iðnaðarins. Styrkleikar merkisins eru fyrst og fremst í Þýskalandi og Mið-evrópu. Það eru samt margar vörur á Íslandi, ekki síst byggingavörur sem bera Bláa engilinn.

​

​

​

​

​

​

​

Fálkinn

​

Merkið er þróað af náttúruverndarsamtökunum Naturskyddsforeningen í Svíþjóð í samvinnu við samtök verslunar.

Merkjasamtökin hafa mótað úrval heilstæðra umhverfisviðmiða sem framleiðendur eða dreifingaraðilar verða að uppfylla. Í þeim felst til að mynda að við framleiðslu má ekki notast við efni sem eru þrávirk eða skaðleg umhverfinu. Einnig eru settar kröfur um orkunotkun auk þess sem það verður að vera hægt að endurvinna vöruna eða að niðurbrot hennar hafi ekki skaðleg áhrif á umhverfið.

​

​

​

​

​

​

​

Blómið

​

Blómið er opinbert umhverfismerki Evrópubandalagsins.

Blómið gefur neytendum, opinberum jafnt sem innkaupaaðilum einkafyrirtækja í Evrópu færi á að kaupa sannanlega visthæfar vörur. Þó að við Íslendingar séum ekki aðilar að bandalaginu eigum við kost á að taka þátt í samstarfinu um EB-blómið vegna samningsins um evrópska efnahagssvæðið og stuðla þannig að sjálfbærri þróun.

Umhverfismerkið Blómið var sett á laggirnar árið 1992. Í dag eru yfir 36.000 vörutegundir og þjónusta merktar Blóminu á evrópska efnahagssvæðinu. Um er að ræða vörur innan ólíkra vöruflokka eins og t.d. tölvur, jarðvegsbæti, málningu og lakk, textílefni, þvottaefni og skó.

​

​

​

​

​

Merki vottunarstofunnar Túns fyrir lífræna ræktun

​

Tún er íslensk faggild eftirlits- og vottunarstofa fyrir lífræna og sjálfbæra framleiðslu. Tún er þróunarfélag í þágu almannahagsmuna og vinnur að nýsköpun matvælaframleiðslu og náttúrunytja í samræmi við alþjóðlega staðla um tillitsemi við lífríki og náttúru. Siðfræði sjálfbærrar þróunar og heilbrigðis allrar lífkeðjunnar eru megin leiðarljós í þjónustu Túns.

​

​

​

​

​

Merki Evrópusambandsins fyrir lífræna ræktun

​

Með þessu merki Evrópusambandsins um lífræna ræktun skal taka tillit til umhverfis og velferð dýra. Merkið er á vörum sem framleiddar eru í Evrópusambandsríkjum.
Evrópusambandið gerir kröfu um að yfirvöld í viðkomandi ríki hafi eftirlit með framleiðendum og vörum. Eftirlitinu er ætla að tryggja að vörurnar séu ósviknar og að kröfum til framleiðsluaðferða sé fylgt. Í það minnsta einu sinni á ári láta yfirvöld kanna hvort framleiðendur standist kröfur um lífræna rætkun.

​

​

​

​

​

​

​

Fairtrade-merkið

​

Fairtrade felur í sér sanngjörn viðskipti og tryggir þér að varan sem þú verslar sé sjálfbær og sanngjörn. Það finnast ennþá framleiðendur sem undirborga starfsfólki sínu verulega, þar sem starfsfólk hefur engin tryggð réttindi og þarf að lifa á svakalega litlu eða engu kaupi. Þegar vara er Fairtrade er búið að tryggja starfsfólki réttmætar lágmarkstekjur.

​

​

​

​

​

​

​

Skráargatið

​

Skráargatið er opinbert merki sem finna má á umbúðum matvara sem uppfylla ákveðin skilyrði varðandi samsetningu næringarefna. Markmiðið með Skráargatinu er að neytendur geti á einfaldan hátt valið hollari matvöru.

Vörur sem bera merkið eru hollari en aðrar vörur í sama flokki sem ekki uppfylla skilyrði til að bera merkið. Auk þess að vera upplýsandi fyrir neytendur hvetur slíkt merki matvælaframleiðendur til að þróa hollari vörur og stuðlar þannig að auknu úrvali af hollum matvælum á markaði.

Val þitt á matvörum hefur áhrif á heilsu þína. Skráargatið auðveldar hollara val og þar með að fara eftir opinberum ráðleggingum um mataræði, því matvörur sem bera merkið verða að uppfylla ákveðin skilyrði varðandi samsetningu næringarefna:

​

• Minni og hollari fita

• Minni sykur

• Minna salt

• Meira af trefjum og heilkorni

 

Skráargatið er samnorrænt opinbert merki. Skráargatið hefur verið í notkun í Svíþjóð í rúmlega 25 ár og er orðið vel þekkt þar í landi. Árið 2009 var merkið einnig tekið upp í Noregi og Danmörku og varð þannig að samnorrænu opinberu merki en skilgreiningarnar á bak við Skráargatið voru þróaðar áfram og var ný reglugerð gefin út árið 2015 í löndunum fjórum með endurskoðuðum skilgreiningum. Nýju skilgreiningarnar tóku gildi 1. september 2016.

​

Slíkt norrænt samstarf er í samræmi við þróunina almennt á sviði næringar í norrænu löndunum, t.d. eru öll Norðurlöndin með samnorrænar næringarráðleggingar (e. Nordic Nutrition Recommendations) Opnast í nýjum glugga sem skilgreiningar fyrir Skráargatið byggja á.

​

Á Íslandi standa Matvælastofnun og Embætti landlæknis að Skráargatinu og Matvælastofnun og Heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga sjá um að farið sé eftir reglum um notkun merkisins. Framleiðendum er frjálst að nota Skráargatið á þær vörur sem uppfylla skilyrði til að bera merkið.

​

​

​

Efnið : Landlæknir og Umhverfistofnun